Karl Johans gate

Koordinatar: 59°54′46.948″N 10°44′27.067″EKarl Johans gateKarl Johans gate

Karl Johans gate, ofte berre kalla Karl Johan, er hovudgata i Oslo. Ho strekkjer seg frå Oslo Sentralstasjon i sudaust til Slottet i nordvest. Langsmed gata ligg kjende institusjonar som Stortinget, Nationaltheatret, Oslo domkyrkje og Universitetsbygningane.

Gata er kalla opp etter kong Karl III Johan av Noreg.

Langsmed Karl Johans gate ligg òg nokre kjende bygardar, so som DFDS-garden, Svaneapotekgarden, Horngarden, Tostrupgarden, Grand Hotell og Groschgarden. Andre kjende bygg er Basarane og Brannvakta.

Historie

Karl Johans gate og Studenterlunden, 1885, Harald Bertrand, Oslo Museum «Carl Johans Gade med Slottet», på eit [[fotokrom frå rundt 1890-1900. Heilt til høgre Grand Hotel, i gata kan ein sjå hestetrikkar. Ovanfor Grand ligg Søstrene Larsens Privat-Hotel. Lenger opp kan ein sjå bygningane ved Universitetet og heilt øvst Slottet.
Foto: Nasjonalbiblioteket ]] Gata er sett saman av to ulike gateløp med kvar si historie. Østre del frå Egertorget til Jernbanetorget låg innanfor Kristian IVs byanlegg, nær vollane som omga byen. Den vart ikkje opparbeidd som en samanhengande gate før Domkyrkja vart reist og vollane fjerna på 1690-talet. Ymse strekningar av gata hadde eigne namn – Østre Gade, Kirkebakken og Kirkestredet, fram til dei vart slått saman og kalla Østre Gade omkring 1840. Vestre del var ein del av den byutvidinga som ble planlagd i samband med bygginga av Slottet. Den blei stukke ut etter slottsarkitekt Linstows plan som ei paradegate mellom byen og det nye Slottet som var under bygging. Gata ble opparbeidd i sluten av 1830-åra og fekk namnet Slotsvejen i 1840.

I 1852, etter kong Karl Johan var død, blei den nye Slotsvejen kalla opp etter han. På same tid stod òg dei nye universitetsbygningane ferdig og dette medverka til at gata fekk eit monumentalt preg.

På denne tida blei òg de fasjonable bygardane på nordsida av gata bygd, og gardeigarane her kjøpte opp den nordlege delen av Grünings løkke som hadde vore skilt frå resten av løkkeeigedomen etter at Stortingsgata blei opparbeidd i 1842. Gardeigarane langs Karl Johans gate ville ikkje ha naboar rett ved og ville ha ein park som næraste nabo. Slik blei òg Eidsvolls plass sikra som ein del av dette gateløpet.

Da Stortingsbygget var under oppføring, blei sambindinga mellom dei to gatene opparbeidd, og i 1860 vart dei slått saman under det felles namnet Karl Johans gate. At utgangspunktet er to heilt ulike gater, kan ein tydeleg sjå på det høgaste punktet, Egertorget. Der gjer gateløpet ein tydeleg knekk, og den breie paradegata i vest går over i den smale og ordinære gata med normalbredde som i dei andre gatene i Kvadraturen har.

Bygg i utval

DFDS-garden til venstre sett frå Jernbanetorget i 2009. Heilt til høgre tidlegare Hotell Viking og Trafikanten.
Foto: Metro Centric

Det Forenede Dampskibs-Selskabs hus, gjerne forkorta DFDS-garden, er ein forretningsgard som ligg på hjørnet Jernbanetorget og Karl Johans gate, med adresse Karl Johans gate 1. Bygninga blei reist for Det Forenede Dampskipsselskap i 1917-1919 og arkitekt var Magnus Poulsson. Mottok Houens fonds diplom i 1925. Garden er kommunalt verna.

På den andre sida av gata, i nummer 2, ligg Hanneborggarden, ein forretningsgard frå 1898 teikna av Henrik Nissen. Tidlegare låg ein gard her kor Bennett Reisebureau hadde dei første lokala sine.Garden er eit kommunalt verna kulturminne.

Lenger opp, i krysset ved Dronningens gate ligg Arkaden i nummer 7 på hjørnet på den eine sida. Det er ein forretningsgard med passasje til Biskop Gunnerus gate. Huset brann i 1983 og dagens bygg blei reist etter brannen.

Basarane ligg med bue mot Karl Johans gate og vart reist i 1840-1859. Opphaveleg var det slakterbodar her. Arkitekt var Christian H. Grosch. Basarane har adresse Dronningens gate 27/Stortorget 1B. Anlegget er freda.

I tilknytting til Basarane ligg Brannvakta i Karl Johans gate nummer 11, og teikna av Grosch og ført opp 1854–1856 på delar av området som tidlegare var gravlunden til Oslo domkyrkje. Bygninga er freda.

Dei fleste forretningsgardane på venstre side oppover frå Skippergata til Kongens gate mellom Prinsens gate og Karl Johans gate er frå etter 1858 og vart reist etter bybrannen 14. april same år kor 40 bygardar brann ned.

Kjelder

Bakgrunnsstoff

• Knut Are Tvedt (red): Oslo byleksikon, Kunnskapsforlaget 2010, ISBN 978-82-573-1760-7

Kategori:Vegar i Oslo Kategori:Gater i Oslo Kategori:Oslo sentrum